فیروزه

فیروزه یکی  از اولین کانیهای قیمتی استخراج  شده بوده و به دلیل رنگ زیبایش بسیار ارزشمند است رنگ ان از ابی اسمانی تا سبز . بسته به میزان اهن ومس  موجود در ان تغییر میکند . فیروزه معمولا” به شکل توده ای ریز و کریستالی یافت میشود و غالبا” به شکل لایه ای با رگه یا  بصورت  دانه های  گرد و ریز(  nodules ) است . سبک و بسیار  شکننده بوده و بافتی  صدفی دارد . برخی از  انواع ان  بسیار متخلخل هستند و بیرنگ می شوند یا  ترک میخورند . بنا براین  ممکن است به موم یا صمغ اغشته گردند تا شکلشان حفظ شود .

محبوبترین فیروزه  را  عموما” فیروزه ابی  اسمانی ایران میدانند . اما در تبت نوع سبز ترش محبوبتر است  .  فیروزه که در منابع

معدنی امریکا و مکزیک یافت میشود از نظر  رنگ سبزتر و بسیار  متخلخل  میباشد که البته سریعتر از  انواع  دیگر ان کم رنگ میشود فیروزه در روسیه  . استرالیا  . شیلی  . ترکمنستان   . وانگلستان نیز یافت  شده است  .

در گذشته  گمان  می شد که فیروزه با  تغییر دادن رنگ   انسان  را  از  خطرات یا بیماریها  اگاه  می سازد .

مشابه  فیروزه  را با ها ولیت رنگ  شده استخوان یا  دندان فیل  .  سنگ  اهک .  کالسدونی  . شیشه و مینا (enamel) می سازند . در سال ۱۹۷۲  در  فرانسه دانشمندی به نام     (  gilson)  مشابه فیروزه  را  ساخت .

فیروزه در ایران  تاریخی چند هزار  ساله داردنمونه هایی که در اثر کاوشهای باستانشناسی به دست   امده است بر استفاده  فیروزه به عنوان زینت در  هزاره  دوم قبل از  میلادگواهی می دهد .

در دوره  ساسانیان علاوه بر زینت الات انواع  ظروف نیز برای  دربار از فیروزه  ساخته  میشد .

در عرایس الجواهر نوشته شده :که چون عرب برعجم ظفر یافت  ظرفی مثل  قدح از استخر فرو اوردندو پیش عمر نهادند که ده من اب در ان میگنجیداو بفرمود تا  بشکستندوهر یک نگینیاز ان  برداشتند.  فیروزه از  منسوبات سیاره  زهره دانسته  شده وبرای تقویت بینایی خاک انرا با سرمه مخلوط می نمایند  .

فیروزه                                                       Turquoise

سختی                                                            ۶

ساختار بلور شناسی                                  تری کلینیک

sg                                                                 ۲٫۸۰

RI                                                                    ۱٫۶۱_۱٫۶۵

DR                                                               ۰٫۰۴۰

در صفت انواع  فیروزه وذکر معادن و خواص او( از کتاب تنسوخ نامه ایلخانی  )

معدن فیروزه در چند موضع است : اول بخراسان در حدود نیشابور و در ترکستان بحدود ایلاق و بغزنین و کرمان نیز باشد . ودرچند موضع دیگر  می نمایند . اما غیر نیشابوری همه بد  باشند .

واز معدنهایی که در نیشابور است بهترین معدن ابو اسحاقی است . وان معروف و مشهورترین  معادن  است . وان  فیروزهء صافی و  رنگین است و با طراوت . وبعد از ان فیروزه ء ازهری است وانجا که امروز معدن است لعل پدید امد .

و گفته اند بعراق و شام ممسوح دوست تر دارند . و در طرف خطا فیروزه  را که   سنگ غریب  با ان امیخته باشد و او را بحک املس هموار کرده جلا دهند و انچه سنگ بوده باشد سیاه  کنند بغایت مبارک میدارند  .  سوراخ می کنند و بر گوش وگردن می بندند  . انرا طر ملح میخوانند و در قدیم  برابر زر ساو می خریده اندو هر فیروزه ای که جوهر او رخو باشد چون اندک مایهء چربی

بوی رسد  بسبب  تخلخل اجزاء و رخاوت ان  چربی که در اجزاء متخلخل   شده  باشد عفن گردد { در ان تجاویف و سبز رنگ شودو  طراوت اصلی ان باطل گردد .}و حکاکان هر  فیرو زه ای که چنین باشد انرا مرده خوانند . و بعضی مرده را  بچرخ روی بردارند  ودیگر باره جلا دهند . رنگ ان به قرار اصل باز ا ید ومدتی برنگ و طراوت بماند و به عاقبت دیگر باره  تباه  شود  .  و انچه اصلاح پذیر  بود نشان انست  که یک گوشه انرا بر سنگ اب یا بر چرخ  حکاکی  افکنند تا قدری  بساید بنگرند اگر رنگین تر میشود اصلاح پذیر  باشد وگر نه نه .

وهمه فیروزه هارا  از هرمعدن که  باشد از چربی و بوی تیز خاصه  بوی مشک و از  گرمابه  نگاه  باید داشت که انرا تباه کند .مگر بعضی از فیروزه ء  نیشابوری که بغایت صلب باشد چون کهنه شود زیان ندارد .

وبعضی از فیروزه باشد که  بغایت رخو باشد و سفید از ان نگینها کنند و در  روغن خوش اندازند رنگ ان بغایت خوب شود و جوهریان انرا مسیحا خوانند . فی الجمله در قدیم پاره هاء بزرگ یافته اند که از ان طرایف می ساخته اند و اکنون کمتر اتفاق می افتد .

در تاریخ سلجوقیان اورده اند که سلطان الب  ارسلان چون پارس را مسلم خود کرد از قلعه  اصطخر قدحی بخدمت او اوردند که دو من مشک و عنبردر وی  می گنجید . نام جمشید بخط یزدان پرستان بر ان قدح  نوشته .

عیب فیروزه ان است که ج.هر او با سنگ وخاک امیخته  باشد ( و سنگ او سست باشد )

در خواص و منافع فیروزه

دیدن فیروزه روشنائی چشم بیفزاید و در  داروهای چشم بکار دارند . وداشتن فیروزه بفال نیکو دارند وگویند کسی که با خود داردبر خصم ( خویش )فیروزی یابد و پادشاهان  انرا پسندیده دارند .

و رسم پادشاهان قدیم چنان بوده است که چون افتاب بحمل  شدی و سر سال نو بودی جواهر قیمتی حاضر کردندی و در ان نگریستندی جهت فال نیکو  . یاقوت و زمرد و مروارید و فیروزه  در قدح هاء شربت انداختندی . و در این معنی میل به فیروزه بیشتری کردندی .

واز  خواص  او انست که  رنگ او بحسب صفا و کدورت هوا بگردد .( و هر گاه که هوا صافی و بی غبار باشد لون فیروزه صافی تر ورنگین تر نماید . وهرگاه که هوا با غبار بود و ابر ناک رنگ و صفاء فیروزه تیره تر نماید . )

واصحاب  صناعت اکسیر  اورده اند که اگر  فیروزه را خرد بسایند وبر  زر  شکن دار اندازند شکن او ببرد و خایسک قبول کند  .

در قیمت فیروزه

نیم مثقال بوزن (از ) بو اسحاقی وازهری که نیکو و ابدار  باشد و صافی وممسوح  یا پیکانی بود به هفت دینار تا( غایت ) ده دینار بها کنند  .  ویک مثقال  بیست دینار تا سی دینار ارزد .  ودو مثقال پنجاه دینار تا هفتاد دینار . و سه مثقال صد دینار تا  صدو پنجاه دینار و اگر  شیر بام باشدهر دیناری با پنج دانگ اید . و اگر میانه بود تا دانگی اید و فیروزه بد را قیمت اندک  باشد