لعل از کانیهایی  است که از دیر  باز برای  گوهر شناسان مشرق  زمین اشنا بوده است این  کانی که یک اکسید الومینیوم و منیزیم  است  . سختی ۸ موهس  را داراست و  به علت وجود  ناخالصی های  فراوان واجد رنگهای بسیار متنوع می باشد

رنگ نوع سرخ ان که از  انواع  دیگر فراوانتر است  به  دلیل  وجود  کروم و اهن است . شباهت نوع  سرخ لعل با یاقوت قرمز بسیار زیاد است بطوریکه  سالها به غلط  با  یاقوت اشتباه می شده ویا از مشتقات یاقوت قرمز به  حساب می امده است در

سال ۱۹۱۰   میلادی لعل مصنوعی  ساخته  شد تا  شبیه  الماس جلوه نماید و یا  نوع  رنگ امیزی شده ان شبیه زیرکن و اکوامارین شود . لعل  مصنوعی ابی  رنگ که به  علت وجود کبالت به رنگ  ابی در  می اید بسیار شبیه یاقوت کبود است

گاهی نا خالصی هایی از مگنتیت ویا اپاتیت در لعل  دیده می شود در لعل های سریلانکاکه  معروفیت زیادی در چهان دارند

بلورهای زیرکن (zircon) که  با  حفره هایی قهوه ای رنگ احاطه  شده اند مشاهده می شود .

 

در بعضی از  انواع لعل در تراش های دامله  (cobochon  ) انواع  ستاره  دار ۴  یا  ۶  پر  دیده می شود . جواهر شناسان ایرانی

این  کانی  را به  خوبی می شناختند و با  ازمایشات خاصی  از  جمله بررسی سختی و وزن مخصوص و میزان مقاومت دراتش

این کانی را از یاقوت قرمز تمییز می دادند .

لعل                                                               spinel

فرمول                                                              Mgo.Al203

سختی                                                          ۸

ساختار بلور شناسی                                        کوبیک

sg                                                               ۳٫۶۰

RI                                                                 ۱٫۷۱_۱٫۷۳

DR                                                                None

مهمترین  تفاوت  لعل  و  یاقوت قرمز  در ازمایشات مقدماتی . بعد از  بررسی سخنی و وزن  مخصوص مطالعه در نور پلاریزه

می باشدلعل در نور  پلاریزه  با توجه به سیستم  تبلور  کوبیک یا مکعبی خود هیچگونه  خاموش و روشنی نشان نمی دهد

در حالیکه یاقوت  قرمز در دو  جهت خاموش و روشنی  واضحی در نور پلاریزه نشان  می دهد .

ابوریحان بیرونی  در  کتاب جواهر نامه خود می نویسد:  لعل در اتش مقاومت دارد و اگر ان را کم کم حرارت دهند و بعد بتدریج

سردش کنند رنگش  تغییر  نکرده و حسن ان زیادتر می شود . لعل در برمه . سریلانکا . ماداگاسکار  . پاکستان . برزیل  . استرالیا  . امریکا  و  شوروی  یافت  می  شود البته  برای ما نوعی  که در  افغانستان  یافت  می شود وبه لعل  بدخشان

معروف است  بسیار اشناست اخیرا” نوع مشابهی از  لعل بدخشان در  تاجیکستان نیز  یافت  شده است .

در خاصیت لعل

در کتاب تنسوخنامه ایلخانی امده است : مزاج  لعل  گرم و خشکست . در مفرحات ترکیب کنند . و در خواص ان اورده اند و از

معتمدان بطریق تسامع معلوم شده که  چون در معادن کوه کاران را پارهء  لعل بزرگ با طراوت بدست  اید . انرا از  شریک یا مشرف معدن پنهان دارند . و بگلو فرو برند . چون  لحظه ای در معده  قرار گیرد لون روی  او  سرخ  شود بغایت . و این جماعت

این معنی  را  بتجربه معلوم کرده اند  .

و هر که لعل با خود  دارد از کشتن  ایمن باشد . و احتلامش نیفتد . و خوابهاء هائل  سهمناک نبیند . واگر بر کودکان  خرد بندند

بدخوئی و فزع نکنند و در خواب  نترسند و اگر  لعل را  مصول کنند  و با نبات  وگلاب بکسی دهند تا  بخورد رنگ  روی او سرخ  گرداند و زردی  ببرد و فرح  اورد بر  جملهء خاصیت او به خاصیت  یاقوت نزدیک یافته اند

در  قیمت   لعل

اما  لعل  پیازکی ونوعهاء بهتریعنی هر چه ابدار و صافی وشفاف بود بهاء ان به بهاء زمرد نزدیک است یک دانگ ( دو دینار ودو دانگ) پنج دینار و نیم مثقال ده دینار .  وچهار دانگ بیست  دینارو پنج دانگ سی دینار . ومثقالی پنجاه دینار . دو مثقال دویست

دینار وسه مثقال پانصد دینار . وچهار مثقال هزار دینار و چون به پنج مثقال  رسد قیمت ان مضبوط نباشد  ( و اگر ممسوح بود قیمت ان زیادتر شود) و اگر  ممسوح نبود ( و انرا  پشتی نیک نبود  ) قیمت او با کم اید .

وتمری وعنابی هر دیناری با چهار دانگ اید و بقمی با دو  دانگ و انچه تیره و بد رنگ باشد با کمتر  .  وسبز و زرد را قیمتی زیادت نبود .

در خیانت لعل

بیجاده به لعل ماند و  به خیانت لعل  کنند اما  وقتی ( چون )بسایند بیجاده را  رنگ بنماندو  در سودن از لعل سخت  تر باشد ولعل  سوده را رنگ بنگردد  و همچنان  سرخ باشد  .

وبلوررنگ کرده هم بخیانت لعل  کنند  .  و بلعل ماند .  اما رنگ  او یک سان نبود  . چون مقابل  افتاب یا روشنایی بدارند بعضی  سرخ نماید  و بعضی  سفید  .  وسفیدی در  اندرون او ظاهر باشد و بسودن هم سفید شود  ولعل بسودن  هم سرخ باشد .

و هر چه در معایب  یاقوت گفته شده است از  ثقب و غمامه و اختلاف  لون وغیر ان در لعل همان معایب هست  .  واعادت  ان  حاجت نه { والله اعلم  بذات  الماهیات .}

در محافظت   لعل

لعل را هم رنگ و (هم)ابداری زائل  شود از چیز {هاء} تیز  بوی وتیز  طعم  و از مصادمت جوهرهاء صلب  سطح  ظاهراو  خسته گردد و داغ  شود  و محافظت او چون  محافظت  مروارید  باشد  .

در  معرفت  انواع لعل و ذکر  معادن و خواص او

لعل را نیز انواع است انچه از ان نیک تر است سرخ و درخشنده و صافی و شفاف باشد بیاقوت  سرخ نزدیک  بود . اما در  صلابت

برابر  نبود .

در قدیم لعل نبوده است و خاصیتش ( از جهت ان )در هیچ کتاب  یاد نکرده اند  .  و سبب  ظهورش ان بوده است که در قصبهء بدخشان  زلزلهء عظیم  شد وان کوه ها شکافته  شد و لعل از میان ان سنگها  ظاهر  شد  .هم نیکو باشد . وبعد از ان شیر بام

بود .  و انرا  سلیمانی خوانند . چهارم  زرهو  نیست که در او نقطه هاء زر باشد .  پنجم  اسمان گون باشد وبعضی  خاکی نیز خوانند  ششم کفتاری باشد   . هفتم سفید زرد فام باشد و ان  بدترین همه انواع  باشد  و پیش بعضی  ممسوح بهتر است و پیش . بعضی  پیکانی  که اندک طولانی  باشد بهتر می دارند  .

وگفته اند  به عراق  و شام  ممسوح دوست تر دارند . وبه خراسان  و  ماوراء النهرپیکانی .